Wdzięczność w psychologii
Wdzięczność. Może się wydawać, że to pojęcie mało konkretne, do niedawna kojarzyło nam się głównie z dobrym wychowaniem (aby podziękować i odwdzięczyć się darczyńcy), z językiem religijnym (aby być wdzięcznym Bogu) oraz filozoficznymi nurtami Dalekiego Wschodu (np. cytaty Buddy). Myślę, jednak, że nie zaskoczę nikogo, jeśli powiem, że wdzięcznością od około 20 lat zajmuje się również psychologia. Jak to bywa w przypadku stanów wewnętrznych człowieka, niełatwo o jedno ujęcie tego pojęcia.Wdzięczność jako emocja
Niektórzy badacze (McCullough, Tsang, Emmons, 2004) ujmują wdzięczność jako “emocję, intensywną i stosunkowo krótkotrwałą reakcję psychofizjologiczną na bycie obdarowanym przez inną osobę lub otrzymanie przysługi” [1]. A więc otrzymujemy dar lub ktoś pomaga nam w czymś i odczuwamy w naszym ciele i umyśle pewne pozytywne wrażenie – to właśnie wdzięczność.
Wdzięczność jako nastrój
Jak wskazuje Agata Wolanin w swoim tekście, wdzięczność może być traktowana jako nastrój (grateful mood), czyli “stan bardziej subtelny, długotrwały i bardziej stabilny w czasie niż emocja (McCullough, Tsang, Emmons, 2004)” [2]. Nastrój od emocji różni się m.in. tym, że trudniej znaleźć konkretny bodziec (sytuację), który go wywołał – po części zależny jest od cech indywidualnych, a po części od sytuacji dnia codziennego . Jest bardziej uogólniony i trwa dłużej, jest też mniej dostępny dla świadomości.
Wdzięczność jako dyspozycja
W końcu wdzięczność rozpatrywana jest jako dyspozycja (grateful disposition), czyli cecha afektywna (emocjonalna), a więc stała skłonność wynikająca ze struktury osobowości; “(…) osoby o wysokiej wdzięczności dyspozycyjnej łatwiej doświadczają emocji wdzięczności na konkretne wydarzenie niż osoby o niskiej wdzięczności dyspozycyjnej” [3].
Dyspozycja wdzięczności może być rozumiana, w zależności od badaczy, jako:
- ogólna tendencja do rozpoznawania, a następnie reakcji emocjonalnej, pozytywnego wkładu innych na nasze życie (McCollough, Emmons, Tsang);
- docenianie innych, docenianie życia oraz poczucie dostatku (brak poczucia pustki) (Watkins, Woodward, Stone, Kolts) [4].
Wnioski
Sprawa nie jest aż tak prosta jak przedstawiłem w tym krótkim tekście – każde z tych ujęć doczekało się różnych, bardziej szczegółowych konkretyzacji.
To, co istotne – wdzięczność jest warta naszej uwagi. Tym bardziej, że psycholodzy wskazują na korelację między wdzięcznością a poczuciem wyższego dobrostanu. Jednak o tym w następnym wpisie.
Przypisy
[1] A. Wolanin, Wdzięczność w psychologii – przegląd definicji, głównych ujęć i koncepcji, “Polskie Forum Psychologiczne”, 2019, tom 24, numer 3, s. 357.
[2] Tamże, s. 359.
[3] Tamże, s. 360.
[4] Zob. tamże, s. 361, 363.